TÓM TẮT LÝ LỊCH DI TÍCH
ĐÌNH THƯỢNG SƠN
(xã Tái Sơn – huyện Tứ Kỳ - Hải Dương)
1. Tên gọi di tích
a) Tên gọi di tích được thống nhất sử dụng trong hồ sơ khoa học:
Đình Thượng Sơn, xã Tái Sơn, huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương.
b) Tên gọi khác: - Đình Tó Thượng
- Đình Tó.
Đình Thượng Sơn được gọi theo tên thôn Thượng Sơn. Thôn Thượng Sơn trước năm 1957 nguyên là thôn Tó Thượng nên đình cũng được gọi theo tên gọi này. Ngoài ra, di tích còn có tên nôm là đình Tó.
2. Lịch sử - nhân vật thờ:
a) Sự kiện lịch sử: Những năm đầu thập niên 20 của thế kỷ XX Thực dân Pháp mở trường dạy học tại đình Thượng Sơn dạy tiếng Pháp và chữ quốc ngữ cho con em trong xã và các xã lân cận.
Năm 1948, thực hiện “tiêu thổ kháng chiến” toàn bộ đình Thượng Sơn được hạ giải để ngăn cản việc thực dân Pháp đặt đồn bốt làm cơ sở đàn áp nhân dân và phong trào cách mạng ngày một lên cao ở địa phương.
Năm 1951-1952, thực dân Pháp lập bốt cách đình Thượng Sơn khoảng 500m. Để diệt bốt, phá tề nhân dân trong xã phối hợp cùng đơn vị bộ đội Nguyễn Huệ (huyện Tứ Kỳ) chiến đấu phá bốt địch và diệt tề thắng lợi. Trong thời kỳ kháng chiến chống đế quốc Mỹ (1954 -1975), đình Thượng Sơn trở thành nơi tập kết, tiễn đưa hàng trăm con em địa phương lên đường chiến đấu chống Mỹ xâm lược, bảo vệ tổ quốc tại chiến trường miền Nam.
b) Lịch sử nhân vật thờ: Căn cứ vào kết quả khảo sát, điền dã; căn cứ vào tài liệu Thần tích - thần sắc năm 1938 do Lý trưởng, Kỳ hào kê khai, hiện được lưu trữ tại Viện thông tin khoa học xã hội Hà Nội; căn cứ vào văn bia hiện còn được lưu giữ tại đình Thượng Sơn và lưu truyền trong nhân dân: Đình Thượng Sơn tôn thờ Thành hoàng có tên là Lý Nhật Vinh hay còn gọi là Vinh Lang Hoàng tử là nhân thần, con thứ hai của vua Lý Thái Tông (1028-1054), có công đánh giặc Chiêm Thành và giặc Ai Lao, thống nhất đất nước. Ngoài ra khi còn sống, Vinh Lang Hoàng tử có một thời gian dài sống cùng nhân dân trong trang Ngọc Tái, tập hợp và lãnh đạo nhân dân góp công đuổi giặc xâm lược bảo vệ quê hương, đất nước. Khi hòa bình thì khoan thư sức dân, yêu thương và che chở cho nhân dân, chăm lo đến đời sống vật chất, tinh thần cho người dân trong trang. Để tưởng nhớ, tri ân công đức của Vinh Lang Hoàng tử, khi Ngài hóa nhân dân thôn Thượng Sơn đã dựng miếu và đình làm nơi phụng thờ và tưởng nhớ, coi Ngài như vị Thành hoàng làng bảo vệ, che chở cho mình.
3.Sinh hoạt tín ngưỡng:
*Trước cách mạng tháng 8:
Tại di tích đình Thượng Sơn diễn ra các sự lệ như sau:
- Ngày 15 tháng 02 âm lịch: Lễ tế Xuân
- Ngày 15 tháng 8 âm lịch: Lễ kỷ niệm ngày sinh vị Thành hoàng Thượng đẳng phúc thần Đại vương. Lễ phẩm dùng lợn sắc vàng, xôi màu đỏ, rượu ngọt cùng ca xướng 3 ngày
- Ngày 21 tháng 11 âm lịch: Lễ kỷ niệm ngày hóa Thượng đẳng phúc thần Đại vương.
Trong đó Kỳ lễ chính vào tháng 11 âm lịch, nhân ngày hóa của Thượng đẳng phúc thần Đại vương Lý Nhật Vinh, diễn ra từ ngày 15-21, (trọng hội là ngày 20-11 âm lịch). Những năm được mùa, phong đăng hỏa cốc, lễ hội diễn ra từ ngày 10-25, kỳ lễ này cả ba làng của xã Tái Sơn khi ấy là thôn Tó Sơn, Trung Sơn và Ngọc Tái cùng tổ chức rước thần để tế giao lưu. Đây là một kỳ lễ có quy mô lớn, với các tục lễ trang nghiêm và các trò chơi dân gian thú vị, thu hút một lượng lớn người dân và quan khách tham gia.
Trong lễ hội làng chuẩn bị những lễ vật, tổ chức lễ cúng tế hàng năm để tưởng nhớ đến công đức của Thành Hoàng làng. Sau phần tế làng tổ chức các trò chơi dân gian như: Đấu vật, chọi gà, đi cầu thùm, bắt vịt …vv. Buổi tối, trong đình có hát ca trù, diễn xướng phục vụ các quan viên, chức sắc. Bên ngoài làng tổ chức các chiếu chèo phục vụ nhân dân.
*Sau cách mạng tháng 8:
Một thời gian dài do chiến tranh đình Thượng Sơn bị hạ giải lễ hội ngưng tổ chức. Đến năm 1982, đình Thượng Sơn được khôi phục từ đó lễ hội cũng được khôi phục. Lễ hội ngày nay diễn ra trong 3 ngày (từ ngày 19-21/11 âm lịch). Trong dịp lễ làng tổ chức nhiều trò chơi dân gian, người thắng cuộc sẽ được trao thưởng những phần quá có giá trị cả về vật chất lẫn tinh thần.
4. Quy mô kiến trúc:
Đình Thượng Sơn khởi dựng từ khá sớm, được trùng tu nhiều lần, lần trung tu lớn nhất là vào cuối thời Nguyễn, có kiến trúc kiểu chữ đinh (J) bao gồm: 5 gian đại bái và 3 gian hậu cung. Gian đại bái được xây dựng rộng hơn với mục đích tận dụng làm trường dạy học Pháp văn. Năm 1948 đình được hạ giải để phục vụ mục đích “tiêu thổ kháng chiến”. Đến năm 1982 đình được xây dựng lại 3 gia đại bái với quy mô nhỏ bằng bê tông cốt thép. Năm 2012, chính quyền và nhân dân địa phương đã đóng góp tiền của và công sức để trùng tu lại ngôi đình như hiện nay. Hiện tại, di tích có kiến trúc kiểu chữ đinh (J), gồm 5 gian đại bái và 3 gian hậu cung được xây dựng bằng chất liệu bê tông cốt thép theo kiểu đao tàu déo góc, mái lợp ngói mũi truyền thống. Kết cấu vì kèo theo kiểu con chồng giá chiêng. Các mảng trạm khắc hoa văn trang trí theo đề tài hoa lá mang đậm phong cách truyền thống.